Η ηλιακή ενέργεια κερδίζει όλο και περισσότερο έδαφος στην Ευρώπη, αλλά και στον υπόλοιπο κόσμο, με την περασμένη χρονιά να σημειώνονται εντυπωσιακά αποτελέσματα.
Σύμφωνα με την τελευταία έκθεση του βιομηχανικού ομίλου Solar Power Europe (SEP), η ηλιακή ενέργεια στην Ευρώπη το 2022 αυξήθηκε σχεδόν κατά 50% με την εγκατάσταση 41,4 νέων GW που μπορούν να καλύψουν τις ανάγκες 12,4 εκ. νοικοκυριών. Σε σύγκριση με το 2021, η ικανότητα της ΕΕ να παράγει ηλιακή ενέργεια αυξήθηκε κατά 25%.
Το περασμένο καλοκαίρι, τα φωτοβολταϊκά κάλυψαν το 12,2% της συνολικής ενέργειας που παρήγαγε η ΕΕ, ποσοστό που αποτελεί ρεκόρ. Όπως υπολόγισε το think tank Ember, η ενέργεια αυτή θα μας είχε κοστίσει έως και €29 δις εάν την είχαμε λάβει από θερμοηλεκτρικούς σταθμούς φυσικού αερίου.
Η Ευρώπη βρίσκεται δηλαδή στο σωστό δρόμο, αλλά εάν θέλει να πετύχει τον στόχο της αύξησης της θερμοκρασίας του πλανήτη «μόνο» κατά 1,5o C, θα πρέπει έως το 2035 να 9πλασιάσει την ηλιακή ενέργεια που χρησιμοποιεί, σύμφωνα με την Ember.
Οι χώρες που προηγούνται ως προς την αναλογία της ηλεκτρικής ενέργειας στο ενεργειακό τους μείγμα είναι η Ολλανδία με 23%, η Γερμανία με 19% και η Ισπανία με 17%. Η Ελλάδα σημειώνει επίσης καλές επιδόσεις, βρίσκεται μέσα στην πρώτη δεκάδα των χωρών της ΕΕ σε εγκαταστάσεις ηλιακής ενέργειας το 2022, ενώ πρόσφατα πέτυχε να καλύψει για πρώτη φορά το 100% της ηλεκτρικής της ενέργειας από ανανεώσιμες πηγές – αν και μόνο για 5 ώρες.
Οι χώρες όπου η εκμετάλλευση της ηλιακής ενέργειας ξεκινάει τώρα με εντυπωσιακούς ρυθμούς είναι μικρότερες και εντοπίζονται στην Ανατολική Ευρώπη. Η Πολωνία αύξησε την παραγωγή ηλιακής ενέργειας κατά 26 φορές σε σύγκριση με το 2018, ενώ σημαντική ανάπτυξη των ΑΠΕ έχουν η Φινλανδία και η Ουγγαρία. Παραδόξως, οι χώρες πρωταθλητές δεν είναι και οι πιο ηλιόλουστες. Η πολιτική στήριξη και η καλλιέργεια του σωστού οικονομικού κλίματος γύρω από την ηλιακή ενέργεια είναι αυτά που μετράνε περισσότερο. Το Λουξεμβούργο έχει το μεγαλύτερο ποσοστό αξιοποίησης της ηλιακής ενέργειας, και η Γερμανία έχει τον υψηλότερο στόχο: να φτάσει τα 215 GW και να αυξήσει το μερίδιο των ΑΠΕ στο 80% έως το 2030. Επίσης, η Αυστρία, η Δανία και η Ολλανδία έχουν θέσει στόχο για 100% κάλυψη των αναγκών τους με ΑΠΕ έως το τέλος της 10ετίας.
H Ευρωπαϊκή Επιτροπή υποστηρίζει σθεναρά την ευρύτατη ανάπτυξη της ηλιακής ενέργειας και την αναδιάρθρωση της σχετικής ευρωπαϊκής βιομηχανίας. Στο πλαίσιο αυτό εντάσσεται και η Ευρωπαϊκή Πρωτοβουλία Ηλιακές Στέγες που καλεί τις κυβερνήσεις να αναλάβουν δράση για να μειώσουν τους χρόνους αδειοδότησης για εγκαταστάσεις σε στέγες στους 3 μήνες. Τα κράτη-μέλη μπορούν να αξιοποιήσουν τους σχετικούς κοινοτικούς πόρους για να υποστηρίξουν την εγκατάσταση φωτοβολταϊκών στις στέγες και την τοποθέτηση ηλιακών συλλεκτών σε όλα τα κατάλληλα δημόσια κτίρια έως το 2025.
Η ΕΕ ενδιαφέρεται επίσης για την αναβάθμιση των δεξιοτήτων των εργαζομένων στον τομέα της ηλιακής ενέργειας με ειδικά προγράμματα κατάρτισης. Ταυτόχρονα, το πρόγραμμα EU Solar Industry Alliance θα στηρίξει τις επενδύσεις στη μεταποίηση με τη χρήση ευρωπαϊκών κονδυλίων και του «ταμείου καινοτομίας» της αγοράς άνθρακα. Ανακοινώνοντας το πρόγραμμα, ο Επίτροπος για την Εσωτερική Αγορά Τιερί Μπρετόν επισήμανε το «πράσινο παράδοξο»: ότι ενώ η ηλιακή ενέργεια είναι απαραίτητη για την από-ανθρακοποίηση και την ενεργειακή ανεξαρτησία της Ευρώπης, την ίδια στιγμή η Ευρώπη εξαρτάται σε τεράστιο βαθμό από την Κίνα, αφού το 2020 κάλυψε κατά 75% τις ανάγκες της σε πάνελ με εισαγωγές από εκεί. Αυτή τη στιγμή στην ΕΕ βρίσκονται στα σκαριά 14 προγραμματισμένα έργα κατασκευής ηλιακών συλλεκτών, αλλά ορισμένα χρειάζονται γενναία χρηματοδότηση για να ξεκινήσουν.
Ωστόσο, ορισμένοι πολιτικοί εξακολουθούν να πολιτικοποιούν το ζήτημα της κλιματικής αλλαγής και να αντιμετωπίζουν με καχυποψία τα φωτοβολταϊκά πάρκα. Παράδειγμα ο Βρετανός πρωθυπουργός Ρίσι Σούνακ, ο οποίος, στη διάρκεια της προεκλογικής εκστρατείας του, υποσχέθηκε ότι δεν θα αφήσει τα φωτοβολταϊκά πάρκα «να καταπιούν τα καλύτερα καλλιεργήσιμα εδάφη της χώρας»… Και αυτό ενώ τα εγκατεστημένα φωτοβολταϊκά καλύπτουν σήμερα μόνο το 0.1% των εδαφών της Βρετανίας, ποσοστό πολύ μικρότερο από τα γήπεδα γκολφ.
Τα κράτη-μέλη έχουν τη διακριτική ευχέρεια να καθορίζουν τις χρήσεις γης, για βιομηχανική εγκατάσταση ή γεωργική χρήση. Το σχέδιο REPowerEU ανακοινώθηκε τον Μάιο του 2022 με στόχο την απεξάρτηση της ΕΕ από το ρωσικό φυσικό αέριο, και βάσει αυτού κάθε χώρα θα πρέπει να χαρτογραφήσει συγκεκριμένες περιοχές “go to”, δηλαδή προτεραιότητας για τις ΑΠΕ.
Όμως, όλος ο «καυγάς» για το εάν τα χωράφια θα παραμείνουν σε καλλιέργεια ή θα γίνουν φωτοβολταϊκά πάρκα είναι άνευ αντικειμένου, δεδομένων των νέων επιλογών που αναδύονται, όπως είναι τα αγρο-φωτοβολταϊκά που επιτρέπουν την παράλληλη αξιοποίηση και των δύο. Ένα από τα πρόσθετα πλεονεκτήματα που προκύπτουν είναι ότι τα πάνελ μπορούν να παρέχουν σκιά για την προστασία των καλλιεργειών από τους καύσωνες.
Η Γερμανία και η Γαλλία έχουν να επιδείξουν αρκετά παραδείγματα τέτοιας διπλής χρήσης. Στην περιοχή Amance του νομού Haute-Saône της Βουργουνδίας, η εταιρεία TSE εγκαινίασε το φθινόπωρο ένα πιλοτικό πρόγραμμα με στόχο να επιβεβαιώσει ότι η χρήση αγρο-φωτοβολταϊκών δεν επηρεάζει αρνητικά τις καλλιέργειες σιτηρών μεγάλης κλίμακας.
Η χρήση αγρο-φωτοβολταϊκών μέχρι στιγμής έχει δοκιμαστεί με επιτυχία σε μικρότερες εκτάσεις, ενώ το έργο της TSE αφορά την τοποθέτηση 5.500 ηλιακών συλλεκτών που θα παράγουν 2,5 MW. Τα πάνελς αυτά είναι περιστρεφόμενα: σε κάθετη θέση επιτρέπουν να περάσει το νερό της βροχής ενώ σε οριζόντια θέση προστατεύουν τις καλλιέργειες από χαλάζι και από ακραίες θερμοκρασίες. Επίσης, νέα μελέτη της SolarPower EU περιγράφει πώς μπορεί να προστατευθεί η βιοποικιλότητα στις περιοχές των αγρο-φωτοβολταϊκών ξεκινώντας με την απογραφή ειδών σε γαίες με εντατική καλλιέργεια στο παρελθόν.
Αλλά και οι άκρες των δρόμων αρχίζουν να συμμετέχουν στην αξιοποίηση του ήλιου. Ήδη εγκαθίστανται ηλιακά πάνελς σε ηχοπετάσματα στην Ολλανδία και την Ελβετία. Η ανάπτυξη «ηλιακών αυτοκινητοδρόμων» μπορεί να αποδώσει έως και 55 GW.
Από το πλάνο δεν θα μπορούσαν να λείπουν και οι σιδηρόδρομοι, όχι μόνο οι άδειοι χώροι κατά μήκος τους, αλλά οι ίδιες οι σιδηροδρομικές γραμμές. Η κρατική Deutsche Bahn, σε συνεργασία με τη βρετανική εταιρεία Bankset, πειραματίζεται με την τοποθέτηση ηλιακών συλλεκτών στις τραβέρσες. Εάν αξιοποιήσει και τα 60.000 χλμ του δικτύου της, θα μπορούσε να παράγει ενέργεια ίση με εκείνη 5 πυρηνικών σταθμών.
Από τη στεριά περνάμε στο υγρό στοιχείο και τα πλωτά φωτοβολταϊκά που εγκαθίστανται σε υδάτινες επιφάνειες φυσικών λιμνών ή και τεχνητών ταμιευτήρων. Η Πορτογαλία είναι πρωτοπόρος, με το μεγαλύτερο πλωτό φωτοβολταϊκό έργο σε ταμιευτήρα νερού στην Ευρώπη στο Φράγμα Αλκουέβα στον ποταμό Γκουαντανά. Περιλαμβάνει περίπου 12.000 πάνελ, έχει ισχύ 4MW και ετήσια δυναμικότητα παραγωγής 7,5 GWh. Σε επόμενη φάση, το έργο θα επεκταθεί, καθώς η πορτογαλική Energias de Portugal (EPD) εξασφάλισε χρηματοδότηση για την κατασκευή και δεύτερου πλωτού φωτοβολταϊκού ισχύος 70 MW. Το έργο αυτό θα καλύπτει περίπου 500 στρέμματα υδάτινης επιφάνειας, θα αποτελείται από 127.000 πάνελς, και με τη λειτουργία τους θα αποτρέπεται η εκπομπή 30.000 τόνων διοξειδίου του άνθρακα στην ατμόσφαιρα το χρόνο. Η χρηματοδότηση, της τάξεως των €50 εκατ., έχει εξασφαλιστεί από την Αναπτυξιακή Τράπεζα του Συμβουλίου της Ευρώπης (κατά 95%).
Το πορτογαλικό έργο εκθρόνισε από την πρώτη θέση το αντίστοιχο βρετανικό της Lightsource BP στον ταμιευτήρα Queen Elizabeth II στον Τάμεση που καλύπτει 57 στρέμματα με 23.046 πάνελς και μπορεί να παράγει 5,8 εκ. κιλοβατώρες το χρόνο.
Η ανθρώπινη επινοητικότητα μπροστά στον κίνδυνο της κλιματικής κρίσης μπορεί να ανοίξει δρόμους ακόμα και πέρα από τα σύνορα της Γης. Σήμερα φαντάζει σαν σενάριο επιστημονικής φαντασίας, αλλά μια μέρα η Ευρώπη μπορεί να τροφοδοτείται από γιγάντια ηλιακά πάνελ που θα βρίσκονται σε τροχιά γύρω από τον πλανήτη. Ο Ευρωπαϊκός Οργανισμός Διαστήματος (ESA) παρουσίασε το 2022 το SOLARIS, ένα σχέδιο για τη συλλογή της ενέργειας του Ήλιου στο διάστημα και τη μετάδοση της πίσω στη Γη. Η τεχνολογία βρίσκεται ακόμα στο στάδιο της προκαταρκτικής δοκιμής, αλλά ο τελικός στόχος είναι η κατασκευή ενός διαστημικού φωτοβολταϊκού πάρκου με έκταση 2 χιλιομέτρων σε τροχιά σε απόσταση 36.000 χλμ από τη Γη, που θα παράγει ενέργεια αντίστοιχη με εκείνη ενός πυρηνικού σταθμού. Η ESA συνεργάζεται με την Airbus για να αναπτύξει μια τεχνολογία ασύρματης μετάδοσης ενέργειας, (όπως οι αναμεταδότες που χρησιμοποιούν οι δορυφόροι για το τηλεοπτικό σήμα και τις τηλεπικοινωνίες) η οποία θα επιτρέπει στη συλλεγόμενη ενέργεια να φτάσει στη Γη.
Η Solar Power Europe εκτιμά ότι την επόμενη τετραετία η συνολική παραγωγική ικανότητα της ΕΕ θα αυξηθεί κατά 132% και θα φθάσει τα 484 GW. Πολλά από τα αναγκαία μέσα για την αντιμετώπιση της κλιματικής αλλαγής υπάρχουν ήδη, άλλα αναπτύσσονται και βελτιώνονται αλματωδώς, οι αντιλήψεις αλλάζουν και ο κόσμος καλείται να προσαρμοστεί σταδιακά σε νέους τρόπους κάλυψης των ενεργειακών αναγκών του. Γιατί δεν φθάνει να λέμε ότι η κλιματική κρίση απειλεί τον πλανήτη, αυτός θα επιβιώσει με τον ένα ή τον άλλο τρόπο. Εκείνη που απειλείται πραγματικά είναι η ίδια η ανθρωπότητα.
Λήδα Μπουζάλη δημοσιογράφος, αρχισυντάκτρια του clima21.gr
