του Κίμωνα Χατζημπίρου
Οι πλημμύρες δεν συμβαίνουν τόσο από έλλειψη κατασκευής αντιπλημμυρικών έργων, όσο από αυθαίρετες, παράνομες και λανθασμένες παρεμβάσεις, με επιβαρυντικό παράγοντα την κλιματική αλλαγή. Στους ποταμούς της Θεσσαλίας, σύμφωνα με σχετικό πόρισμα Ολλανδών εμπειρογνωμόνων, πρέπει να δοθεί ζωτικός χώρος. Οι κοίτες τους έχουν περιορισθεί σε υπερβολικό βαθμό, επειδή οι πλημμυρικές ζώνες έχουν γίνει καλλιέργειες, χώροι κατοικίας, βιομηχανίας ή υποδομών.
Το 1994, η εκτροπή του Αχελώου ήταν βασική κυβερνητική προτεραιότητα. Όμως, η κατασκευή του απαραίτητου αρδευτικού δικτύου, που θα μοίραζε στους αγρότες τα εκτρεπόμενα προς την Θεσσαλία νερά, είχε απαγορευτικό κόστος. Το αρμόδιο υπουργείο ΠΕΧΩΔΕ βρήκε μια επιπόλαιη λύση: Για να επιτευχθεί η πλήρης αξιοποίηση των νερών της εκτροπής, προϋπόθεση ήταν η ολοκλήρωση κατασκευής των αντίστοιχων αρδευτικών δικτύων, τα οποία όμως για πολλά χρόνια δεν μπορούσαν να ενταχθούν στα χρηματοδοτικά προγράμματα. Προτάθηκε λοιπόν, η άρδευση να γίνεται προσωρινά μέσω των υφισταμένων δικτύων (αποχετευτικά-αποστραγγιστικά). Οι έμπειρες υπηρεσίες του υπουργείου δεν αγνοούσαν πόσο επικίνδυνη είναι, σε περίπτωση αιφνίδιας ραγδαίας βροχής, η χρήση του αποστραγγιστικού δικτύου ως αρδευτικού. Τα αποστραγγιστικά κανάλια πρέπει να είναι πάντοτε συντηρημένα και άδεια από νερό, για να παροχετεύσουν μια ξαφνική πλημμύρα. Όταν οι αγρότες τα χρησιμοποιούν ως αρδευτικά, κατασκευάζοντας μικρά φράγματα που συγκεντρώνουν το νερό και τα οποία δεν μπορούν να απομακρυνθούν εγκαίρως, το δίκτυο την κρίσιμη στιγμή είναι ανίκανο να παροχετεύσει την πλημμύρα (Η Δίκη του Αχελώου, 1999, εκδόσεις Στοχαστής).
Το παράδειγμα δείχνει αφενός την ελαφρότητα με την οποία προτείνονται ακατάλληλες λύσεις για να ικανοποιηθούν πιεστικές απαιτήσεις κατοίκων και τοπικών παραγόντων, αφετέρου τους κινδύνους που λανθασμένες παρεμβάσεις προκαλούν σε μια περιοχή ευάλωτη σε πλημμύρες. Η Θεσσαλία, τεράστια λίμνη σε προϊστορικές εποχές, ήταν σε σημαντικό ποσοστό ελώδης όταν ενώθηκε με την Ελλάδα, το 1881. Εκτεταμένα αποστραγγιστικά έργα απέδωσαν μεγάλες εκτάσεις στις καλλιέργειες, ωστόσο, η μνήμη της κλειστής λεκάνης παραμένει και, κατά καιρούς, το νερό επιστρέφει με μορφή πλημμύρας. Τα αντιπλημμυρικά έργα δεν παρέχουν πλήρη προστασία. Π.χ. αν κατασκευασθούν για περίοδο επαναφοράς 50 ετών, η πεδιάδα θα έχει 2% πιθανότητα κάθε χρόνο να πλημμυρίσει. Αν κατασκευασθούν πιο ογκώδη έργα για να μειωθεί η πιθανότητα, τότε αυξάνονται δυσθεώρητα το κόστος και οι περιβαλλοντικές συνέπειες. Επιπλέον, η ανθρωπογενής κλιματική αλλαγή σταδιακά αυξάνει, σε άγνωστο βαθμό, την πιθανότητα πλημμύρας.
Οι πλημμύρες δεν συμβαίνουν τόσο από έλλειψη κατασκευής αντιπλημμυρικών έργων, όσο από αυθαίρετες, παράνομες και λανθασμένες παρεμβάσεις, με επιβαρυντικό παράγοντα την κλιματική αλλαγή. Στους ποταμούς της Θεσσαλίας, σύμφωνα με σχετικό πόρισμα Ολλανδών εμπειρογνωμόνων, πρέπει να δοθεί ζωτικός χώρος. Οι κοίτες τους έχουν περιορισθεί σε υπερβολικό βαθμό, επειδή οι πλημμυρικές ζώνες έχουν γίνει καλλιέργειες, χώροι κατοικίας, βιομηχανίας ή υποδομών. Επομένως, πρέπει να δοθεί βάρος όχι στα αναχώματα και άλλα έργα στον κάμπο τα οποία περιορίζουν τα ποτάμια, αλλά στην διάθεση χώρου όπου θα εκτονώνεται η πλημμύρα. Προκύπτει επίσης από το πόρισμα η ανάγκη σφιχτής και αποτελεσματικής τοπικής διακυβέρνησης, όπου οι αποφάσεις λαμβάνονται με αμιγώς επιστημονικά κριτήρια από μια αρχή, χωρίς πιέσεις και μπερδεμένες διαδικασίες.
Μετά τις πρόσφατες καταστροφές, ένα άγχος να φτιαχτούν αντιπλημμυρικά έργα κατέλαβε ολόκληρη την κρατική μηχανή, παντού προγραμματίζονται βιαστικές επεμβάσεις σε ποτάμια και ρέματα. Ξεχνούν ότι η ορθολογική διαχείρισή τους πρέπει να γίνεται τοπικά ετεροχρονισμένη και με ελαχιστοποίηση της καταστροφής στην παρόχθια βλάστηση, ώστε να περιορίζεται η ζημιά των οικοσυστημάτων.
Χωρίς διεπιστημονικές μελέτες, τα αντιπλημμυρικά έργα κινδυνεύουν να γίνουν η χαρά του εργολάβου και της μπουλντόζας, να αποτελέσουν πεδίο αυθαιρεσίας και τεράστιας σπατάλης κρατικών χρημάτων, που αφθονούν λόγω Ταμείου Ανάκαμψης. Δήμαρχοι, Περιφερειάρχες, τοπικοί βουλευτές, κατασκευαστικά συμφέροντα κ.λπ. πιέζουν για φαραωνικά φράγματα, αναχώματα και άλλα πανάκριβα έργα. Δυστυχώς, τα μικρά αλλά αποτελεσματικά φράγματα στα βουνά και άλλα έργα ορεινής υδρονομίας, όπως και οι απαραίτητες μετακινήσεις κάποιων οικισμών και δραστηριοτήτων από περιοχές που εύκολα πλημμυρίζουν, δεν αρέσουν. Προσφέρουν μεν μεγάλη υπηρεσία στην αντιπλημμυρική και οικολογική προστασία αλλά δίνουν μικρό πολιτικό ή εργολαβικό κέρδος.
