Η Γη έχει χάσει το ένα πέμπτο των υγροτόπων της από το 1700, αλλά οι υπόλοιποι μπορούν να σωθούν

Οι υγρότοποι καταστρέφονται συστηματικά τα τελευταία 300 χρόνια, όπως άλλωστε και πολλοί άλλοι φυσικοί σχηματισμοί στον πλανήτη. Βάλτοι, έλη και τυρφώνες έχουν σβηστεί από τους χάρτες και τη μνήμη, αφού αποξηράνθηκαν, σκάφτηκαν και χτίστηκαν.

του Christian Dunn

Επίπεδοι κατά κανόνα και κοντά σε πηγές, οι υγρότοποι γίνονταν ανέκαθεν στόχοι για την οικοδόμηση πόλεων τουριστικών μονάδων και την εγκατάσταση καλλιεργειών. Η αποστράγγισή τους έχει δημιουργήσει μερικές από τις πιο εύφορες γεωργικές εκτάσεις.

Αλλά οι υγρότοποι προσφέρουν επίσης εξαιρετικές φυσικές λύσεις σε περιπτώσεις έκτακτης ανάγκης. Καθαρίζουν το νερό φιλτράροντας τους ρύπους, περιορίζουν την έκταση μιας πλημμύρας και δεσμεύουν ποσότητες διοξειδίου του άνθρακα, ενώ παράλληλα φιλοξενούν την άγρια ζωή και βελτιώνουν την ψυχική και σωματική μας υγεία.

Οι τυρφώνες, ένας συγκεκριμένος τύπος υγροτόπων, αποθηκεύουν τουλάχιστον διπλάσιο CO₂ από όλα τα δάση του κόσμου.

Nέα μελέτη που δημοσιεύτηκε στο Nature αποκαλύπτει πόση έκταση των πολύτιμων υγροτόπων της Γης έχουν χαθεί από το 1700 έως σήμερα. Προηγουμένως, υπήρχε φόβος ότι οι απώλειες μπορεί να είχαν φτάσει έως και το 50%. Ωστόσο, η τελευταία έρευνα δείχνει ότι το ποσοστό είναι στην πραγματικότητα κοντά στο 21% – μια περιοχή στο μέγεθος της Ινδίας.

Η καταστροφή σε ορισμένες χώρες είναι πολύ μεγαλύτερη, με την Ιρλανδία να έχει χάσει πάνω από το 90% των υγροτόπων της. Ο κύριος λόγος είναι η αποξήρανση για την εξασφάλιση καλλιεργήσιμων εκτάσεων.

Οι υγρότοποι δεν είναι χέρσες περιοχές

Στην πιο ενδελεχή έρευνα του είδους της, οι ερευνητές σύγκριναν ιστορικά αρχεία και  πρόσφατους χάρτες για να παρακολουθήσουν τις χρήσεις γης σε παγκόσμια κλίμακα. Ταυτόχρονα αναδείχθηκαν ορισμένα επιστημονικά και πολιτιστικά εμπόδια στη μελέτη και τη διαχείριση των υγροτόπων. Για παράδειγμα, ακόμη και ο προσδιορισμός του τι είναι και τι δεν είναι υγρότοπος είναι δυσκολότερος από ό,τι για άλλους οικοτόπους.

Το καθοριστικό χαρακτηριστικό ενός υγροτόπου – η ύπαρξη νερού – δεν εντοπίζεται πάντα εύκολα, αν και υπάρχουν διαφορές ανά περιοχή και εποχή. Πόσο νερό πρέπει να υπάρχει για να χαρακτηριστεί μια έκταση υγρότοπος; Ορισμένα συστήματα ταξινόμησης περιλαμβάνουν ακόμα και τους κοραλλιογενείς υφάλους στην κατηγορία των υγροτόπων, ενώ άλλοι τους απορρίπτουν.

Για αιώνες, οι υγρότοποι θεωρούνταν χέρσες, μη παραγωγικές περιοχές, πρόσφορες μόνο για μετατροπή σε καλλιεργήσιμες εκτάσεις, πράγμα που συχνά δυσκολεύει τον εντοπισμό τους σε ιστορικά αρχεία.

Η μελέτη δείχνει ξεκάθαρα ότι η καταστροφή των υγροτόπων δεν κατανέμεται ομοιόμορφα σε όλο τον κόσμο. Ορισμένες περιοχές έχουν χάσει περισσότερο από το μέσο όρο. Περίπου οι μισοί υγρότοποι στην Ευρώπη έχουν εξαφανιστεί, με το Ηνωμένο Βασίλειο να χάνει το 75% της αρχικής του έκτασης.

Οι ΗΠΑ, η Κεντρική Ασία, η Ινδία, η Κίνα, η Ιαπωνία και η νοτιοανατολική Ασία έχουν επίσης χάσει το 50% των αρχικών υγροτόπων τους. Αυτές οι διαφορές είναι που δημιούργησαν την εντύπωση ότι οι μισοί από όλους τους υγροτόπους του πλανήτη είχαν εξαφανιστεί.

Το αποτέλεσμα της μελέτης είναι ελπιδοφόρο, καθώς υποδηλώνει ότι υπάρχουν ακόμα πολλοί υγρότοποι που δεν έχουν καταστραφεί – ιδιαίτερα οι αχανείς βόρειοι τυρφώνες της Σιβηρίας και του Καναδά.

Ένα οικολογικό τονωτικό

Η απώλεια ενός υγροτόπου μερικών στρεμμάτων μπορεί να μην φαίνεται σημαντική σε παγκόσμια ή ακόμη και εθνική κλίμακα, αλλά είναι πολύ σοβαρή για την κοντινή πόλη που τώρα πλημμυρίζει κάθε φορά που βρέχει, και είναι καταστροφική για τα ενδημικά φυτά και ζώα.

Ευτυχώς, οι διεθνείς οργανισμοί και τα κράτη αρχίζουν να αντιλαμβάνονται τη σημασία των υγροτόπων σε τοπικό και παγκόσμιο επίπεδο, με ορισμένους να υιοθετούν πολιτικές «μηδενικής απώλειας» που υποχρεώνουν τις κατασκευαστικές εταιρείες να αποκαθιστούν τυχόν ενδιαιτήματα που καταστρέφουν. Το Ηνωμένο Βασίλειο απαγορεύει από φέτος την πώληση κομπόστ με τύρφη σε ερασιτέχνες καλλιεργητές.

Η διατήρηση των υγροβιότοπων έχει υψηλό κόστος. Πάνω από 10 δισεκατομμύρια δολάρια ΗΠΑ δαπανήθηκαν για την αποκατάσταση των Everglades στη Φλόριντα με ορίζοντα 35ετίας, στο πλαίσιο του ευρύτερου και ακριβότερου έργου οικολογικής αποκατάστασης στον κόσμο.

Σε αρκετές περιοχές, επίσης, βρίσκεται σε εξέλιξη η δημιουργία νέων υγροτόπων. Η επανεισαγωγή του κάστορα στη Βρετανία αναμένεται να αυξήσει την έκτασή τους, μαζί με όλα τα άλλα ωφελήματα..

Τα φυσικά φράγματα που κατασκευάζουν οι κάστορες στα υγροτοπικά τους ενδιαιτήματα, μειώνουν τις επιπτώσεις των πλημμυρών έως και 60% και μπορούν να ενισχύσουν την άγρια ζωή της περιοχής. Μια μελέτη έδειξε ότι ο αριθμός των ειδών θηλαστικών αυξήθηκε τοπικά κατά 86% χάρη σε αυτούς τους μικρούς μηχανικούς.

Ακόμη και τα συστήματα αποστράγγισης που δημιουργούν οι κατασκευαστικές εταιρείες στις παρυφές νέων οικιστικών συγκροτημάτων μπορούν να δημιουργήσουν μίνι υγροτόπους. Εάν τα συστήματα αυτά ακολουθήσουν το φυσικό τρόπο αποστράγγισης αντί να παροχετεύουν τα επιφανειακά ύδατα με σωλήνες και υπονόμους θα δημιουργήσουν περιοχές με φυτά και νερό αυξάνοντας τη βιοποικιλότητα.

Το αν η συνολική παγκόσμια απώλεια υγροτόπων είναι 20% ή 50% δεν είναι τόσο σημαντικό. Αυτό που έχει σημασία είναι ότι οι άνθρωποι πρέπει να σταματήσουν να βλέπουν τους υγροτόπους ως «χέρσες περιοχές που είναι στη διάθεσή μας για να τους μετατρέψουμε σε «χρήσιμη» γη».

Όπως επεσήμανε πρόσφατα ο ΟΗΕ, το 40% όλων των ειδών του πλανήτη ζουν και αναπαράγονται σε υγροτόπους, και ένα δισεκατομμύριο άνθρωποι εξαρτώνται από αυτούς για τα προς το ζην. Η διατήρηση και η αποκατάσταση αυτών των ζωτικών περιοχών είναι το κλειδί για ένα βιώσιμο μέλλον.

Ο Christian Dunn είναι ανώτερος λέκτορας Φυσικών Επιστημών στο Πανεπιστήμιο Bangor.

Πηγή: The Conversation