Η πράσινη μετάβαση και πορεία προς ένα μηδενικό ισοζύγιο ανθρακούχων εκπομπών το 2050 δεν θα είναι ομαλή και αναμένονται πολλές ταλαντεύσεις. Καθοριστικές είναι τόσο η αδράνεια μεγάλου μέρους των κοινωνιών που βλέπουν με επιφύλαξη τις δραστικές αλλαγές, όσο και η επιρροή πολλών ισχυρών συμφερόντων. Στα τελευταία πρέπει να συμπεριληφθούν όχι μόνον οι χώρες που συσσωρεύουν μεγάλο πλούτο από την εξόρυξη ορυκτών καυσίμων αλλά και ισχυρά λόμπι που αντιτίθενται σε μια γρήγορη ενεργειακή μετάβαση, όπως έδειξαν και οι πρόσφατες κινητοποιήσεις των Ευρωπαίων αγροτών.
Από την άλλη, τα σημαντικότερα γεγονότα των τελευταίων χρόνων, η πανδημία του ιού Covid με τις καραντίνες και ο πόλεμος στην Ουκρανία, έφεραν πληθωρισμό, υψηλά επιτόκια και προβλήματα στις εφοδιαστικές αλυσίδες, με αποτέλεσμα να καθυστερούν φιλόδοξα επενδυτικά σχέδια για εγκαταστάσεις Ανανεώσιμων Πηγών Ενέργειας, ιδιαίτερα για υπεράκτια αιολικά πάρκα. Η Ευρώπη έχασε από την Κίνα την πρώτη θέση σε θαλάσσια πάρκα, η δε μαζική ανάπτυξη υπεράκτιων πλωτών ανεμογεννητριών μετατίθεται πλέον για την δεκαετία του 2030.
Το νέο θολό επενδυτικό τοπίο φαίνεται να ανοίγει ένα νέο παράθυρο ευκαιρίας για την πυρηνική ενέργεια σχάσης, που δεν εκπέμπει αέρια θερμοκηπίου. Η διεθνής Σύνοδος Κορυφής για την πυρηνική ενέργεια στις Βρυξέλλες, παρουσία των προέδρων της Κομισιόν και του Ευρωπαϊκού Συμβουλίου, ανακοινώνει την δέσμευση «να αξιοποιηθούν πλήρως οι δυνατότητες της πυρηνικής ενέργειας». Συμμετείχαν ενεργά ευρωπαϊκές χώρες όπως Γαλλία, Ολλανδία και Πολωνία, καθώς και υψηλόβαθμοι εκπρόσωποι από ΗΠΑ, Κίνα και Ιαπωνία.
Ο επικεφαλής του Διεθνούς Οργανισμού Ατομικής Ενέργειας δηλώνει: «Βιώνουμε μια ενεργειακή κρίση και ένα ενεργειακό δίλημμα. Σήμερα η πυρηνική ενέργεια παρέχει παγκοσμίως το 25% της καθαρής ενέργειας που παράγεται στον κόσμο, στην Ευρώπη φθάνει περίπου στο 50%. Χρειαζόμαστε ωστόσο περισσότερη». Με τον όρο «καθαρή ενέργεια», ο εμπειρογνώμων εννοεί μια ενέργεια που δεν εκπέμπει ανθρακούχα αέρια, όχι μια ενέργεια που δεν ρυπαίνει ή δεν είναι επικίνδυνη.
Στο ανακοινωθέν οι συμμετέχοντες τάχθηκαν υπέρ της κατασκευής νέων πυρηνικών σταθμών, αλλά και της παράτασης λειτουργίας υφιστάμενων μονάδων. Πυρηνικοί αντιδραστήρες λειτουργούν σήμερα σε 12 από τα 27 κράτη-μέλη της ΕΕ, ενώ συνολικά 415 παράγουν ηλεκτρισμό σε παγκόσμια επίπεδο. Παράλληλα, στην COP28 (Σύνοδος Συμβαλλομένων Μερών της Κλιματικής Συμφωνίας), στο Ντουμπάϊ, περισσότερες από 20 χώρες ζήτησαν τριπλασιασμό της πυρηνικής ενέργειας μέχρι το 2050.
Η Γαλλία είναι η χώρα που προωθεί με ζήλο την διατήρηση και ανάπτυξη της πυρηνικής ενέργειας. Η ίδια παράγει από πυρηνικά ένα υψηλό ποσοστό της ηλεκτρικής ενέργειας που καταναλώνει και, παράλληλα, διαθέτει πλούσια τεχνογνωσία και πολυάριθμο εξειδικευμένο προσωπικό. Αντίθετα, η Γερμανία έπαυσε την χρήση πυρηνικής ενέργειας και δεν συμμετείχε στην Σύνοδο. Προφανώς, η ισχυρή παρουσία του κόμματος των Πρασίνων παίζει σημαντικό ρόλο.
Το μέλλον της πυρηνικής ενέργειας σύντηξης είναι ακόμα μακρινό και η προοπτική κατασκευής νέων κλασικών πυρηνικών εργοστασίων στην Ευρώπη περιορισμένη. Πάντως, συζητείται όλο και συχνότερα η προώθηση της ανάπτυξης νέων, μικρότερων πυρηνικών εργοστασίων. Κύριος λόγος ανάσχεσης της πυρηνικής ενέργειας τις τελευταίες δεκαετίες στην Ευρώπη, μετά τα πυρηνικά ατυχήματα Τσερνόμπιλ και Φουκουσίμα, ήταν η μεγάλη αύξηση του κόστους για καινούργια κλασικά εργοστάσια. Η ενσωμάτωση αυξημένων προβλέψεων για αποφυγή ατυχημάτων που απαιτείται, λόγω αυξημένης επαγρύπνησης και κοινωνικής πίεσης στις Δυτικές χώρες, προκαλεί εκτροχιασμό των χρονοδιαγραμμάτων και των προϋπολογισμών.
Η παραγωγή πυρηνικού ηλεκτρισμού έχει πέσει κάτω από 10% παγκοσμίως, σε σύγκριση με το 17,5% του 1996. Ωστόσο, οι προβλέψεις ορισμένων ειδικών για το 2050 δεν αποκλείουν τον τριπλασιασμό. Η νέα διάσταση που προβάλλεται όλο και περισσότερο από επιστημονικές και πολιτικές δραστηριότητες είναι η δυνατότητα κατασκευής «μίνι» εργοστασίων με πολύ χαμηλότερο κόστος.
Η οικονομική διάσταση της πυρηνικής ενέργειας έχει καθοριστική σημασία. Η παράταση της ζωής των εργοστασίων που λειτουργούν στοιχίζει αρκετά. Βέβαια, η Γαλλία ξεκινά φιλόδοξο πρόγραμμα ανακαίνισης, ώστε τα παλιά εργοστάσια να λειτουργήσουν 10 ή 20 χρόνια παραπάνω. Στις ΗΠΑ προγραμματίζεται η παράταση του χρόνου ζωής μέχρι τα 80 χρόνια. Εξ άλλου, η κατασκευή νέων μεγάλων εργοστασίων, με διαφορετικές τεχνολογίες και με προδιαγραφές ασφαλείας που θα λαμβάνουν υπόψη το ατύχημα στην Φουκουσίμα, παρουσιάζει μεγάλες καθυστερήσεις και εκτόξευση του κόστους. Έτσι, η υπόσχεση των μικρών πυρηνικών εργοστασίων, που μάλιστα προσαρμόζονται σε διαφορετικές ανάγκες, φαίνεται δελεαστική.
Αν οι πολυάριθμες ερευνητικές προσπάθειες φέρουν θετικά αποτελέσματα και περάσουν τις δοκιμές ασφαλείας, προβλέπεται να μπουν στην παραγωγή μέσα στην δεκαετία του 2030. Θα έχουν δέκα ή και εκατό φορές λιγότερη ισχύ και θα κατασκευάζονται εν σειρά, σε αλυσίδα παραγωγής. Ορισμένα, όπως π.χ. η σχετική πρωτοβουλία του Μπιλ Γκέϊτς, βασίζονται σε νέες τεχνολογίες, όπως ταχέα νετρόνια, ψύξη με υγρό μέταλλο και χρήση τηγμένων αλάτων. Σε κάποιες περιπτώσεις, θα είναι δυνατή η αξιοποίηση ραδιενεργών αποβλήτων αντί ουρανίου ως καύσιμο, δίνοντας έτσι δυνατότητα πυρηνικής ανακύκλωσης. Οι πιθανές εφαρμογές είναι πολλές, μερικά θα παράγουν απλώς θερμότητα για μεγάλα εργοστάσια ή πόλεις, άλλα θα χρησιμοποιούνται αποκλειστικά για αφαλάτωση νερού.
Τα μικρά πυρηνικά εργοστάσια θα προκαλέσουν ζημιά πιο περιορισμένη τοπικά, σε περίπτωση διαρροής ραδιενέργειας. Η ασφάλεια έναντι ατυχήματος δεν αλλάζει ουσιαστικά, αφού η λειτουργία τους βασίζεται πάντα σε αλυσιδωτή πυρηνική αντίδραση που μπορεί να ξεφύγει και η διαχείριση των πυρηνικών αποβλήτων τους παραμένει προβληματική. Η αποσυναρμολόγηση του ραδιενεργού εργοστασίου στο τέλος της χρήσιμης ζωής του παραμένει άλυτο πρόβλημα. Επιπλέον, σε ένα μικρό πυρηνικό εργοστάσιο θα υπηρετεί μικρότερος αριθμός επιστημόνων και τεχνικών με υψηλή εξειδίκευση. Στο ατύχημα της Φουκουσίμα, οι ανορθόδοξες πρωτοβουλίες που με θάρρος και γνώση πήρε το πολυάριθμο επιστημονικό προσωπικό απέτρεψαν μια πολύ μεγαλύτερη καταστροφή. Η νέα πρόταση πυρηνικών εργοστασίων σχάσης δεν αναιρεί τις παλιές επιφυλάξεις.
Κίμων Χατζημπίρος
