«Θα πρέπει να είναι ένα φιλόδοξο έργο προστασίας», ήταν ο όρος που έθεσε ο Hansjörg Wyss, ένας από τους κορυφαίους χρηματοδότες περιβαλλοντικών έργων στον κόσμο, ως προϋπόθεση για να συμβάλει οικονομικά στην αγορά γης στη Ρουμανία, μια χώρα που σήμερα φιλοξενεί το 65% των παρθένων δασών της Ευρώπης.
Του Raul Sanchez Costa
Στόχος είναι να δημιουργηθεί ένα «ευρωπαϊκό Yellowstone», όπως το περιέγραψε ο μεγαλύτερος χορηγός της πρωτοβουλίας, αφού πέταξε με ελικόπτερο πάνω από την τεράστια έκταση των βουνών Fagaras, στο νότιο άκρο των Καρπαθίων. Μέχρι στιγμής, το ίδρυμα Conservation Carpathia, το οποίο διευθύνεται από τον Christoph και τη Barbara Promberger, έχει αγοράσει 27.027 εκτάρια, αλλά το πλάνο είναι να δημιουργηθεί μια απέραντη προστατευόμενη περιοχή 200.000 εκταρίων (2.000.000 στρ.)
Αυτή η περιοχή της Τρανσυλβανίας φιλοξενεί ένα από τα πιο σημαντικά οικοσυστήματα άγριας ζωής στην Ευρώπη. Λύκοι και αρκούδες (υπάρχουν πάνω από 5.000 καφετιές αρκούδες στη χώρα), λύγκες και κάστορες ζουν ελεύθερα στις δασωμένες πλαγιές των Fagaras, των υψηλότερων βουνών στα νότια Καρπάθια. Πριν από αρκετά χρόνια, 80 βίσωνες επανεισήχθησαν στην περιοχή, δύο αιώνες μετά την εξαφάνισή τους από εδώ, μέσω ενός προγράμματος του Foundation Conservation Carpathia.
Όλα ξεκίνησαν στα μέσα της δεκαετίας του 2000, όταν οι Prombergers κινητοποιήθηκαν από την παράνομη υλοτομία που γινόταν στα δάση της Ρουμανίας, υποκινούμενη και από την επιστροφή δασικών εκτάσεων σε πρώην ιδιοκτήτες τους από την προκομμουνιστική εποχή. Η παράνομη αποψίλωση των δασών επεκτάθηκε ακόμη και σε δημόσιες προστατευόμενες περιοχές, όπως το εθνικό πάρκο Piatra Craiului, ιδιαίτερα σημαντικό βιότοπο λόγω της τεράστιας ποικιλίας χλωρίδας και πανίδας που φιλοξενεί.
«Μόνο αν κάποιος αγοράσει αυτά τα δάση και τα δώσει σε ιδιώτες, μπορούμε να τα σώσουμε, τουλάχιστον έως ότου το κράτος συνειδητοποιήσει τη σημασία της διατήρησής τους, είχε πει αστειευόμενος ο διευθυντής του εθνικού πάρκου», λέει η Barbara Promberger. Σε εκείνο το σημείο, η Αυστριακή βιολόγος και ο σύζυγός της Cristoph, Γερμανός δασολόγος, ξεκίνησαν να βρουν χορηγούς προκειμένου να συγκεντρώσουν κεφάλαια για την αγορά μεγάλων εκτάσεων ώστε να σταματήσουν την αποψίλωσή τους και, ταυτόχρονα, να προωθήσουν τον οικοτουρισμό χάριν των τοπικών κοινωνιών. «Το εθνικό πάρκο πρέπει να συμβάλει στην προστασία της φύσης, αλλά και στην οικονομική ανάπτυξη», λέει η Barbara, η οποία έζησε σε ένα μικρό χωριό στην επαρχία Brasov για 30 χρόνια. Οι Promberger βάσισαν το πρόγραμμα προστασίας στο σχέδιο Tompkins που ξεκίνησε τη δεκαετία του 1990 για την αποκατάσταση των οικοτόπων στη νότια Χιλή και την Αργεντινή, καθώς και στο Εθνικό Πάρκο του Βαυαρικού Δάσους.
Τα 27.027 εκτάρια που έχουν αποκτήσει μέχρι σήμερα έχουν συμπεριληφθεί στο Εθνικό Μητρώο Παρθένων Δασών της Ρουμανίας ώστε να προστατευθούν για πάντα. Το ίδρυμα έχει επίσης αναδασώσει σχεδόν 2.000 εκτάρια με πάνω από 4 εκατ. νεαρά δέντρα, οξιές, έλατα και σφένδαμους. Σήμερα, η Ρουμανία διαθέτει πάνω από 6 εκατ. εκτάρια δάσους, ένα σημαντικό ποσοστό των οποίων δεν περιέχει οικισμούς. Όμως, η παράνομη υλοτομία έχει ήδη καταστρέψει τεράστιες εκτάσεις. Για το λόγο αυτό, οι δασοφύλακες της οργάνωσης περιπολούν σε 75.000 εκτάρια για να σταματήσουν την απόληψη ξυλείας και σε γειτονικά δάση. Το έργο στοχεύει στη συμμετοχή των κατοίκων των μικρών χωριών που βρίσκονται στους πρόποδες των βουνών Fagaras, παρέχοντας θέσεις εργασίας , προσελκύοντας περισσότερους επισκέπτες στην περιοχή, και αναπτύσσοντας εκπαιδευτικά και κοινωνικά προγράμματα.
Ωστόσο, η δημιουργία του Εθνικού Πάρκου Fagaras απαιτεί τη σύμφωνη γνώμη των επηρεαζόμενων τοπικών αρχών. Εδώ το Ίδρυμα Conservation Carpathia αντιμετωπίζει δυσκολίες. «Βρισκόμαστε σε μια μετακομμουνιστική χώρα, επομένως οι άνθρωποι είναι επιφυλακτικοί μήπως χάσουν ξανά την περιουσία τους από το κράτος», εξηγεί η Barbara. Επειδή τα εθνικά πάρκα έχουν δημιουργηθεί χωρίς υποδομές, τονίζει, οι ντόπιοι αντιμετωπίζουν περιορισμούς στην πρόσβαση και κανένα οικονομικό όφελος, γεγονός που εντείνει τις αντιδράσεις. «Μπορούμε να αγοράσουμε γη μόνο από ιδιώτες, όχι από δήμους ή ενώσεις ιδιοκτητών γης, οπότε η στρατηγική μας είναι να αποκτήσουμε ό,τι μπορούμε και να το δωρίσουμε στο κράτος μόνο εάν δημιουργηθεί εθνικό πάρκο», λέει η Barbara.
Η στάση των κατοίκων των 28 μικρών κοινοτήτων έχει αλλάξει πολύ με τα χρόνια, αλλά εξακολουθεί να είναι η κύρια πρόκληση που πρέπει να ξεπεραστεί. Αρχικά, αντιμετώπιζαν τα μέλη του ιδρύματος ως ξένους που ήθελαν να κερδοσκοπήσουν σε βάρος της γης τους. «Υποψιάζονταν ότι είχαμε βρει χρυσό ή ουράνιο. Δεν μπορούσαν να φανταστούν ότι θα επενδύαμε τόσα χρήματα μόνο για να προστατεύσουμε τη φύση», λέει η Barbara. Τώρα οι κάτοικοι αναμένεται να υποβάλουν επίσημο αίτημα στη ρουμανική κυβέρνηση προκειμένου να γίνει η περιοχή τους ένας από τους μεγαλύτερους φυσικούς βιότοπους της Ευρώπης μέσα στα επόμενα πέντε με 10 χρόνια.
Υπάρχουν όμως ακόμη πλευρές που αντιδρούν. «Πιστεύουμε ότι αυτό οφείλεται στα λόμπι της υλοτομίας. Από τότε που απειλήθηκαν, άρχισαν να κυκλοφορούν ψευδείς ειδήσεις για εμάς, όπως ότι θα ρίξουμε φίδια από αέρος, ότι θα αποκλείσουμε την πρόσβαση στα δάση ή ότι θα κόψουμε τα δέντρα», λέει η Victoria Donos, Διευθύντρια Επικοινωνίας του ιδρύματος. «Δεν καταλαβαίνουν ότι πραγματικά υπάρχει κάποιος που θέλει να κάνει καλό χωρίς κανένα συμφέρον», προσθέτει, και διευκρινίζει ότι θα είναι ένα πάρκο χωρίς περιορισμούς, με μία περιοχή προστασίας και μια δεύτερη για οικονομική ανάπτυξη.
Το ίδρυμα Conservation Carpathia δημιούργησε επίσης τη δική του ένωση κυνηγών και απέκτησε άδειες κυνηγιού για 80.000 εκτάρια με σκοπό την προστασία της άγριας ζωής, καθώς η λαθροθηρία έχει βλάψει ιδιαίτερα τα κοπάδια αιγάγρων και ελαφιών. «Υπάρχει σημαντική αντίδραση από την πλευρά των κυνηγών. Μας βλέπουν σαν κίνδυνο επειδή υποστηρίζουμε την επιβολή ποσόστωσης επιστημονικά τεκμηριωμένης για την προστασία της άγριας ζωής», λέει η Donos.
Στα περίχωρα της κοινότητας Leresti, 4.500 κατοίκων, επανεισήχθησαν πριν από δύο χρόνια 28 βίσωνες, και προβλέπεται να δημιουργηθεί σύντομα ένα κέντρο παρατήρησης για την προσέλκυση τουριστών και την περαιτέρω αναζωογόνηση της περιοχής. «Με την πάροδο του χρόνου, οι κάτοικοι κατάλαβαν τι θέλει να κάνει το ίδρυμα», λέει ο Marian Toader, Δήμαρχος του Leresti, σημειώνοντας ότι μέσα σε λίγους μήνες η περιοχή έχει γίνει τουριστικός προορισμός. Το Foundation Conservation Carpathia κατέχει ήδη 3.200 από τα 15.000 εκτάρια της κοινότητας, λέει ο δήμαρχος, φέρνοντας ως παράδειγμα το πώς έχουν ωφεληθεί τα απομακρυσμένα χωριά του Εθνικού Πάρκου του Βαυαρικού Δάσους. «Επιπλέον, το ίδρυμα μας βοήθησε να κρατήσουμε τις αρκούδες μακριά από τα σπίτια των κατοίκων, ένα πρόβλημα που αντιμετωπίζαμε καθημερινά, χτίζοντας ηλεκτρικούς φράχτες», καταλήγει ο Toader.
Ο Raul Sanchez Costa είναι δημοσιογράφος της εφημερίδας El Pais